Een unieke ode aan de dieren in Panamarenko’s kunst
Kunstenaar Panamarenko (1940-2019) is geboren en opgegroeid in Antwerpen, de stad die voor vele landgenoten onder meer bekend is om haar grote en historische dierentuin. Wie ging vorige eeuw niet als kind op schoolreis naar de Antwerpse Zoo? Panamarenko deed er heel vroeg een bewonderende verwondering voor alle soorten dieren op. Met zijn moeder bezocht hij regelmatig de zoo, terwijl zijn vader levende krabben uit de Antwerpse haven mee naar huis bracht. Panamarenko was in de zoo zelfs een tijdlang ‘peter’ van een grote vis.
Die liefde voor dieren is dan ook altijd een treffend kenmerk van de persoonlijkheid van Panamarenko gebleven. In zijn huis en atelier in de Antwerpse Biekorfstraat was er niet alleen ruimte voor zijn hond Bobby, maar ook altijd voor vrij rondvliegende, kwetterende exotische vogels als een bonte verzameling papegaaien en een toekan. In een ruim aquarium, dat in de leefruimte een voorname plaats innam, paradeerden al even exotische, kleurrijke, tropische zoetwatervissen. Toen Panamarenko van Antwerpen naar het landelijke Michelbeke verhuisde, omringde hij zich samen met zijn echtgenote Eveline uitbundig met tal van dieren: ganzen, eenden, papegaaien, ezels, kippen, katten en hond Pepper. Panamarenko en dieren, het was altijd een heus dierenrijk.
Panamarenko heeft altijd zeer aandachtig en met een onschuldige verbazing naar dieren gekeken. Hun eigenheid, hun vermogens, zo verschillend van de vermogens van de mens, en tegelijk hun existentiële gelijkenis en gelijkwaardigheid met de mens, het boeide hem allemaal evenzeer. Zijn bewondering voor de fauna had dan ook een natuurlijke weerslag in zijn kunst. Hij bestudeerde de vlucht van vogels, hij probeerde de mechaniek van de vleugelslag van insecten te begrijpen om wat hij daaruit leerde bijvoorbeeld toe te passen in zelfgemaakte vlieg-tuigen. Omdat hij ervan droomde om net als zij op eigen kracht te kunnen vliegen. Inspireerde die ene Afrikareis naar de Victoriawatervallen, in 1975, op de grens tussen Zambia en Zimbabwe, hem tot het idee van de installatie Wuivende krabben (1985-2011), dan stond die andere reis naar Peru in 1990 voornamelijk in het teken van zijn zoektocht naar de hoatzin. Deze vogel vertoont gelijkenissen met de prehistorische Archaeopteryx waarrond Panamarenko op het einde van de jaren 1980 is beginnen werken om tot zijn creatie van de bekende stappende kippen te komen.
Panamarenko’s zoo aan zee, de eerste tentoonstelling die focust op het thema ‘het dier in Panamarenko’s kunst’ is een zeer toegankelijke, artistieke beestenboel. Aan de hand van verrassende verhalen – van zijn vroegste belevenissen met dieren uit de jaren 1950 tot de laatste realisaties uit de jaren 2010 – en van een ruime selectie unieke sculpturen, tekeningen, foto’s, bewegende beelden, souvenirs en parafernalia allerhande, worden Panamarenko’s dierenliefde en de artistieke effecten ervan belicht. Dit alles aangevuld met en afgezet tegen een thematische selectie van door Panamarenko gerealiseerde multiples uit de periode 1966-2019.
Door de aard van het thema wordt Panamarenko’s zoo aan zee een tentoonstelling voor een zeer ruim publiek van alle leeftijden: de kenner van de kunst van Panamarenko en de kunstliefhebber worden geconfronteerd met een nooit eerder geziene lezing van het oeuvre terwijl de dierenliefhebber leert hoe een betovering door en een leven met dieren kan leiden tot bijzondere kunstwerken die internationaal hun gelijke niet kennen.
Aanknopingspunt voor de tentoonstelling vormt uiteraard Panamarenko’s permanente installatie Wuivende krabben – Dansend ensemble met draaikolk en fontein die sinds 2011 dagelijks te bewonderen is op het Knokse Zegemeer.
De tentoonstelling Panamarenko’s zoo aan zee is een samenwerking tussen de Gemeente Knokke-Heist en de Panamarenko Foundation, tal van private en publieke kunstcollecties, Zwin Natuurpark en Hotel La Réserve Resort. Curator van de tentoonstelling in opdracht van de Panamarenko Foundation is kunsthistoricus Jo Coucke. In 2025 zou Panamarenko 85 zijn geworden. De tentoonstelling Panamarenko’s zoo aan zee loopt dan ook synchroon met exposities die hulde brengen aan de kunst van Panamarenko in het KMSKA (Oneindige verbeelding), het M HKA (Reis naar de sterren) en het Antwerpse Havenhuis Port of Antwerp - Bruges. Nog tot 5 januari 2025 blijft in Zaal 1 van het S.M.A.K. Gent Panamarenko’s recent ontdekte sculptuur Magic Carpet (1979) te bewonderen. Voor meer info over al deze activiteiten: zie www.panamarenko85.be Naar aanleiding van de genoemde manifestaties verschijnt eind januari 2025 van de hand van kunsthistoricus Jo Coucke het boek Panamarenko Fundamentals, een bloemlezing in woord en beeld van Panamarenko’s belangrijkste realisaties, uitgegeven door MER.Books/Borgerhoff & Lamberigts.
